ایران، مدیر خوب می‌خواهد
دلجویی کردن چه حسی در شما ایجاد می‌کند؟ گاهی اوقات عبارت «متأسفم» تنها بخشی از بازی فرد خودشیفته است. اگر به دنبال توسعه فردی از این راه هستید ایران مدیر زوایای موضوع دلجویی کردن را از زبان یک پژوهنده روان‌شناسی بررسی می‌کند.
«این کار برایم بسیار دشوار است. بارها نوشتن این نامه را آغاز کردم ولی نتوانستم تمامش کنم. تا زمانی که از درست بودنش مطمئن نشدم، نامه را برایت ارسال نکردم. نمی‌خواهم دیگر سوء‌تفاهم بیشتری به وجود آید».
«وقتی صحبت از تعهد می‌شود، هیچ‌کس برنده نیست، به‌ویژه هنگامی‌که بدعهدی یا خیانت واقعی وجود دارد. مسیری طولانی برای بازسازی ارتباط، نحوۀ تداوم آن و ادامۀ گفتگو وجود دارد. عذرخواهی بدون توجه به اینکه از صمیم قلب هست یا نه زیربنای رابطه است و این خانۀ ویران دوباره باید از نوساخته شود».
جای تعجب ندارد که به‌طور کامل آن نامه را فراموش کرده‌ام؛ چون از زمان دریافت آن و خواندنش 10 سال می‌گذرد و هنوز گیج بودم و چیزی از اعتیاد یا خودشیفتگی نمی‌دانستم. حالا که به گذشته می‌نگرم، جملات اول این نامه خبر از خیانتی کشنده می‌دادند. بدانید که این نامه، سرپوشی برای سال‌ها دروغ و خیانت بود ولی درنهایت نوعی خود ارجاعی (Self-referential) محسوب می‌شد.
جای تعجب ندارد که عبارت «متأسفم» در این نامه نیست، ولی به شما اطمینان می‌دهم که این نویسنده اصلاً آن فرد سابق نیست. تقریباً تمامی جملات معطوف به خود فرد است: «نباید از دستم عصبانی شوی، با این کار قبول مسئولیت اشتباهم برایم آسان‌تر می‌شود».
بله حالا در عرض کمتر از 100 کلمه از خرداندیشی به تغییر مخاطبِ سرزنش رسیده است.
به خاطر داشته باشید تا قبل از مطالعۀ این نامه در 10 سال پیش، چنین چیزی ندیده بودم. چرا؟ چون معتقد بودم که می‌توان رابطه را حفظ کرد. به‌علاوه الگوهای ارتباطی را تشخیص نمی‌دادم. من آن چیزی را می‌خواندم که می‌خواستم بشنوم.
دلجویی کردن‌ها مسئله‌ساز هستند، انگیزه در آن‌ها اهمیت دارد و شخص فقط نباید عذرخواهی کند. شنیدن و دلجویی کردن از صمیم قلب دشوار است. هنگامی‌که دو فرد متعهد به یک رابطه و متعهد به یکدیگر، به اعتماد یکدیگر خدشه وارد می‌کنند، هیچ طرفی برنده نیست.
وقتی دلجویی کردن کوتاه است یا از انگیزۀ طرف مقابل مطمئن نیستید چه باید کرد؟ پژوهش در اینجا به شما کمک می‌کند.
علم در مورد عذرخواهی‌ها (واقعی و غیرواقعی) چه می‌گوید؟
به اعتقاد کارینا شومن روانشناس و پژوهشگر، هر فردی به سه دلیل یا اصلاً عذرخواهی نخواهد کرد یا دلجویی کردن او سرسری خواهد بود یا به‌سادگی پاسخ دفاعی ارائه می‌دهد درحالی‌که عذرخواهی‌ها برای آشتی بعد از رد شدن از مرزها یا دلخوری بسیار مؤثر هستند؛ افراد در طول رابطه همواره و شاید هم به‌طور اجتناب‌ناپذیر به عزت نفس یکدیگر لطمه می‌زنند و برای این کار روش‌های کوچک و بزرگی از خیانت گرفته تا خلف وعده را به کار می‌برند.
طبق پژوهش شومن سه مانع اصلی بر سر راه دلجویی کردن شامل این‌ها هستند: کمترین سطح نگرانی بابت تخلف یا رابطه احساس می‌شود؛ عذرخواهی باعث تهدید یا تضعیف خودانگاره می‌شود و عذرخواهی منجر به بخشش نخواهد شد.
طرح پژوهشی او مبتنی بر نتایج پژوهش خودش و دیگران بود که با جزئیات به آن‌ها خواهیم پرداخت.
کمترین سطوح نگرانی
طبق نتایج پژوهش، افرادی که کمترین سطح همدلی را دارند به‌احتمال کمتری عذرخواهی می‌کنند. درحالی‌که افراد دارای سبک دل‌بستگی اجتنابی که با صمیمیت و نزدیکی راحت نیستند به‌احتمال‌زیاد به روش دفاعی عذرخواهی می‌کنند.
تهدید خودانگاره
جای تعجب ندارد که افراد دارای دیدگاه‌های بسیار شکننده در مورد خودشان (که دارای صفات بالای خودشیفتگی، عزت‌نفس پایین یا نگرانی در قبال دیدگاه دیگران نسبت به خودشان هستند) به‌احتمال کمتری دلجویی کردن را انتخاب می‌کنند. درنهایت این افراد وقتی از دلجویی کردن امتناع می‌کنند، احساس قدرت و خود ارزشمندی بیشتری دارند.
دلجویی کردن را بی‌اثر می‌دانند
به نظرم دلجویی کردن برای این افراد مثل تزیین روی کیک است و این‌گونه تصور می‌کنند که چرا باید زحمت این کار را به خودمان بدهیم. این مورد از میان سه مورد شومن، کمترین حمایت‌های پژوهشی را دریافت کرده است. طبق تجربه، این مورد را هم می‌توان به‌عنوان بخشی از موضع دفاعی فرد (تو مرا نخواهی بخشید، پس اینکه بگویم متأسفم، چه فایده‌ای دارد؟) یا بخشی از جابه‌جایی مخاطبِ سرزنش در نظر گرفت.
رمزگشایی از سبک شخصیتی و نیت فردی که عذرخواهی نمی‌کند
اگر نتایج پژوهشی را در نظر بگیریم، درمی‌یابیم افرادی که دلجویی کردن را دست‌کم می‌گیرند یا اصلاً عذرخواهی نمی‌کنند دارای شخصیت خودشیفته هستند که معطوف به شما یا رابطه نمی‌شود بلکه بیشتر با خودانگارۀ آن‌ها در ارتباط است؛ یعنی آن‌ها درازای منافع حاصل از بخشیده شدن از جانب شما، موقعیت خودشان را به خطر نمی‌اندازند. خب این شرایط تا مدتی کارآمد است. در ادامه مشاهداتی در مورد عذرخواهی‌های حاوی اعتراف یا جبران ارائه می‌شوند که واقعاً محتوای عذرخواهی ندارند.
1. هدیه به‌عنوان عذرخواهی
این هدیه می‌تواند به‌صورت گل، لوازم ماهیگیری که عاشقش هستید، سفرهای گزافی که همیشه آرزویش را داشته‌اید یا حرکتی مثل شام درست کردن، بیرون بردنتان یا تمیز کردن گاراژ باشد که قند توی دلتان آب می‌کند. این امور نسخۀ اصلاح‌شده‌ای از بمباران عشق است که ایده‌های واهی شما در مورد عشق رؤیایی و واقعی را تقویت نموده و باعث فراموشی فوری ماجرا می‌شود. درست مثل‌اینکه اصلاً حرفی میانتان نبوده است.
2. دلجویی کردن دفاعی
این روش ظریف و کارآمد در لحظه مناسب است و معمولاً فراتر از جابه‌جایی سرزنش عمل می‌کند. بله کلمۀ متأسفم هم در اینجا مشاهده می‌شود، اما شما باید به ساختار این عذرخواهی توجه کنید. در ادامه مثال‌هایی از این مورد ارائه می‌شود: «متأسفم اشتباه کردم و می‌دانم، ولی اگر به من فشار نمی‌آوردی هیچ‌گاه این کار را نمی‌کردم. نمی‌دانی باخشم و سرزنشت چه حس بدی را به من القاء کردی تا جایی که در هرجایی به دنبال توجه مثبت گشتم».
3. حس نمایشی
هدف فرد متخلف، کسب بخشش است. حتی اگر کلمۀ متأسفم را اصلاً بیان نکند ولی با اشک و آه به پایتان می‌افتد و با لفاظی به دنبال بخشش شما و التماس کردن است. او می‌خواهد شما را به‌عنوان فردی دلسوز و فهیم دوباره به دست آورد تا او را ببخشید و در قلبتان را به رویش بازکنید. اگر شما قلبتان را کاملاً به او باخته‌اید پس این روش همواره مناسب است و او هم هیچ‌گاه مسئولیت اقداماتش را نمی‌پذیرد. احتمالاً اصلاً متوجه نمی‌شوید که هیچ‌گونه دلجویی کردن واقعی یا پذیرش مسئولیتی وجود ندارد و به دنبال دستمال‌کاغذی هستید و از قلب بزرگ و تغییر باورنکردنی او متعجب شده‌اید. بازهم نگاهی دقیق برای شناخت این رفتار چاپلوسانه موردنیاز است.
4. جابجایی سرزنش
به لحاظ نظری تشخیص این افراد ساده است ولی در عمل این‌گونه نیست چراکه خود واقعی ما در حالت هیجانی شدید، احساس تهدید یا خیانت، خودش را نشان نمی‌دهد. اگر عاشق فرد خائن هستیم یا آمادۀ رها کردن رابطه نیستیم در مقابل این روش آسیب‌پذیر می‌شویم.
اگر همسرتان می‌خواهد سرزنش را به سمت شما جابه‌جا کند باید با انتقال سرزنش به سمت خودش، بازی را به نفع خودتان تغییر دهید. اینجا اگر عقب‌نشینی کنید، به‌راحتی دست‌به‌سر خواهید شد.
آیا واقعاً عشق بدین معناست که هیچ‌گاه نباید بگویید که متأسف هستید؟
این جملۀ قصار و بی‌معنی به‌وسیلۀ استادی به نام اریک سگال (Eric Segal) مطرح شد و در کتاب پرفروشی به نام Love Story (قصۀ عشق) و نسخۀ ویدئویی آن در دهۀ 1970 ثبت شد و سال‌ها هم‌روی بالش، لیوان و پوسترها چاپ شد، درحالی‌که اصلاً صحت نداشت.
توانایی‌ترمیم یک رابطه و اعتمادسازی با پذیرش مسئولیت و اجرای اصلاحات، عامل کلیدی برای حفظ یک ارتباط سالم است که دارای پیشینۀ پژوهشی هم هست. ولی فرد خائن باید مسئولیت اقدامش را بپذیرد و رفتار آتی خودش را تغییر دهد و عبارت «متأسفم» کفایت نمی‌کند.
گاهی هنگام دلجویی کردن از ما، دقیقاً به جملات فرد مقابل توجه نمی‌کنیم و صرف عذرخواهی را ارزشمند می‌دانیم. درحالی‌که اگر به‌طور دقیق به فرد خائن گوش کنیم، متوجه انگیزه‌اش شده و بعداً به هر کاری که انجام دهد بدبین نمی‌شوید یا ایمانتان به فرد را از دست نمی‌دهید، بلکه وارد رفتاری سالم با او خواهید شد.
ازآنجاکه من، روانشناس یا درمانگر نیستم، تجاربم برگرفته از زندگی و کمی تمرکز روی پژوهش لورا لوشیز (Laura Luchies) و همکارانش است. فرهنگ ما برای بخشش، ارزش قائل است و علم هم از آن حمایت می‌کند ولی در مورد عذرخواهی عاری از تعهد و سرسری که آن را با رفتاری واقعی اشتباه می‌گیرید، چه باید کرد؟
مقاله‌ای که در این مورد چاپ شد تحت عنوان «اثر پادری» (The Doormat Effect) نامیده می‌شود که این حس را به شما می‌دهد که ازاینجا به کجا می‌رویم. بله مشکل اینجاست که شخص بخشنده به‌طورکلی متکی بر چانه‌زنی فرد خائن برای تغییر کردن و عدم تکرار گناه است. ولی همواره در زندگی وقتی به دنبال یقین هستیم، با تردیدهایی مواجه می‌شویم و از خودمان می‌پرسیم که اگر بخشش ما مثل چراغ سبزی برای ادامۀ مسیر فرد خائن شود، چه باید کرد؟ بله این همان اثر پادری است.
هوشمندتر از یک پادری عمل کنید
اصرار فرهنگی برای بخشش، یک حیطۀ اخلاقی برتر است. همان‌گونه که الکساندر پاپ (Alexander Pope) به آن اشاره‌کرده: «بشر خطاکار است و بخشیدن هم امری الهی است». این امر نباید شما را از پویایی‌های دلجویی کردن غافل کند. سرمایه‌گذاری روی تداوم امور به شما کمک می‌کند که با انکار، به رفتار کورکورانه روی‌آورید، فقط باید تمرکز خودتان را حفظ کرده، نفس عمیقی بکشید و خوب گوش کنید.
صحبت با درمانگری خوب هم به شما کمک می‌کند تا تهدیدهایی را حل کنید که در الگوی دلجویی کردن و بخشش فردی که پایش را از گلیمش درازتر کرده است، وجود دارند. این عبارت ساده (متأسفم) تاحدی دارای پیچیدگی است.
سخن آخر:
در این مقاله موضوع دلجویی کردن و زوایای گوناگون آن بررسی شد. همچنین به مواردی که فرد از عذرخواهی از افراد را نادیده می‌گیرد اشاره گردید. آیا تابه‌حال در موقعیت دلجویی کردن یا دلجویی شدن قرارگرفته‌اید؟ لطفاً تجربه‌هایتان را با کاربران ایران مدیر به اشتراک بگذارید.
منبع:
