اثر زایگارنیک را تاکنون شنیدهاید؟ آیا تاکنون خود را درگیر افکار مزاحم کار ناتمام کردهاید؟ شاید بخشی از این کارها به یک پروژه کاری نیمهتمام مربوط بوده که شما را تمام شب بیدار نگه داشته است؛ یا موضوع یک رمان بوده که آن را نصفه خواندهاید و افکار شما را مغشوش کرده است. به نظر شما چرا فکرنکردن به کارهای ناقص و تکمیلنشده آنقدر سخت است؟ روانشناسان از این امر بهعنوان «اثر زایگارنیک»، یا «تمایل به یادآوری بهتر کارهای ناتمام نسبت به کارهای تکمیلشده» یاد میکنند.
در این مقاله ایران مدیر به بررسی تاریخچه و تحقیقات موجود در این زمینه که میتوانیم بااستفاده از آن در مسیر توسعه فردی گام برداریم میپردازد.
اثر زایگارنیک
وقتی کار روی چیزی را شروع میکنید و آن را تمام نمیکنید، مدام فکر کار ناتمام به ذهنتان میآید؛ حتی وقتی کار دیگری انجام میدهید. چنین افکاری میخواهند شما به عقب برگردید و کاری را که از قبل شروع کردهاید، تمام کنید. به همین دلیل است که شما مدام به آن فکر میکنید. یا اینکه چرا میخواهید یک بازی ویدئویی را به پایان برسانید تا برنده شوید. کار ناتمام همچنان به تأثیر خود ادامه میدهد، حتی هنگامیکه سعی میکنیم به سراغ چیزهای دیگری برویم.
فیلمهای تلویزیون و سریالهای درام نیز از این اثر بهره میبرند. یک قسمت ممکن است تمام شود، اما داستان ناتمام است. پایانهای هیجانانگیز بینندگان را به بیشتر دانستن مشتاق میکند. بهلطف اثر زایگارنیک، افراد آن برنامه را دنبال میکنند تا دریابند چه اتفاقی میافتد.
احتمالاً در مدرسه هم این تأثیر را تجربه کردهاید. قبل از امتحان، چیزهایی را که میخواندید نسبتاً خوب یادتان میماند، ولی پس از امتحان، دانشآموزان اغلب در بهیادآوردن تمام مواردی که مطالعه کردهاند مشکل دارند؛ چون دیگر در همان لحظه از آن استفاده نمیکنید، ممکن است اطلاعات از حافظه شما خارج شود.
اثر زایگارنیک چگونه کشف شد؟
برای اولین بار یک روانشناس روسی به نام بلوما زایگارنیک (Bluma Zeigarnik) و دانشجوی نظریهپرداز تأثیرگذار کورت لوین (Kurt Lewin)، این اثر را مشاهده و توصیف کردند. او درحالیکه در یک رستوران شلوغ در وین نشسته بود، فهمید که پیشخدمتها حافظه بهتری در مورد سفارشهای پرداختنشده دارند. بهمحض اینکه صورتحساب پرداخت میشد، پیشخدمتها در بهخاطرآوردن جزئیات دقیق سفارشها مشکل داشتند.
تحقیقات زایگارنیک
در یکسری از آزمایشها، از شرکتکنندگان خواسته شد وظایف سادهای را انجام دهند؛ مانند قراردادن مهرهها در یک نخ، کنار هم قراردادن جورچینها یا حل مسئلههای ریاضی. نیمی از شرکتکنندگان درگیر بخشی از این کارها میشدند.
پس از یک ساعت تأخیر، زایگارنیک از شرکتکنندگان خواست تا آنچه را که روی آن کار کردهاند توصیف کنند. او فهمید کسانی که کارشان را نیمه انجام دادهاند، دو برابر بیشتر از کسانی به یاد میآورند که کارشان را کامل انجام دادهاند.
در نسخه دیگری از آزمایش، او دریافت که شرکتکنندگان بزرگسال 90 درصد بیشتر قادر به یادآوری کارهای ناتمام هستند، تا کسانی که کارها را به اتمام رساندهاند. مطالعات اولیه زایگارنیک در مقالهای با عنوان «کارهای تمامشده و کارهای تمامنشده» تشریح و در سال 1927 منتشر شد.
تحقیقات بیشتر در زمینه اثر زایگارنیک
در طول دهه 1960، محقق حافظه، جان بدلی (John Baddeley) این یافتهها را در یک آزمایش بررسی کرد. او به شرکتکنندگان مدتزمان محدودی را برای حل مجموعهای از واروواژه (Anagram) داد. اگر آنها نمیتوانستند قبل از اتمام زمان، واروواژهها را حل کنند، جواب به آنها داده میشد.
سپس از شرکتکنندگان خواسته شد کلمات واروواژهها را به یاد بیاورند. شرکتکنندگان کلماتی را که حل نکرده بودند، بهتر به یاد میآوردند. این موضوع یافتههای زایگارنیک را تأیید میکند که افراد برای اطلاعات تکمیلنشده و قطعشده حافظه بهتری دارند.
تحقیقات متناقض
بااینحال، همه تحقیقات از این اثر حمایت نمیکنند. برخی از مطالعات نتوانستند این اثر را نشان دهند. محققان دریافتند عوامل مختلفی وجود دارد که میتواند بر قدرت این اثر، تأثیر بگذارد. بهعنوان مثال، مطالعات نشان دادهاند انگیزه میتواند نقش مهمی در این داشته باشد که افراد چقدر میتوانند اطلاعات را خوب به خاطر آورند.
اثر زایگارنیک چگونه عمل میکند؟
حافظه کوتاهمدت هم از نظر ظرفیت و هم در مدتزمان محدود است. بهطور معمول ما فقط میتوانیم چیزهای زیادی را مدیریت کنیم که در حافظه حفظ میکنیم. حتی باید تمرین کنیم تا این اطلاعات در حافظهمان بماند. این کار به تلاش ذهنی کمی نیاز دارد. اگر برای حفظ حافظه کوتاهمدت خیلی تلاش میکنید، باید خیلی بیشتر تلاش کنید تا بتوانید آن را به کار بگیرید؛ بهعنوان مثال، پیشخدمتها باید جزئیات زیادی درباره میزهایی که به آنها خدمات ارائه میکنند به خاطر بسپارند. اطلاعات مربوط به آنچه مردم سفارش دادهاند باید تا زمانی که مشتریان غذای خود را تمام کنند در حافظه آنها بماند.
برای مقابله با این اضافهبار دادهها، افراد به چند ترفند ذهنی تکیه میکنند که به آنها اجازه میدهد اطلاعات زیادی را به خاطر بسپارند. اثر زایگارنیک یک نمونه از این موارد است. ما این اطلاعات را در کوتاهمدت با پسرفت مداوم آگاهی نگه میداریم. اغلب با فکرکردن به کارهای تمامنشده، بهتر میتوانیم آنها را به خاطر بیاوریم تا زمانی که کارها تمام شوند، اما این تأثیر فقط در کوتاهمدت حافظه را تحت تأثیر قرار نمیدهد. کارهای ناتمام مانند اهدافی که باید به آنها برسیم، در طولانیمدت نیز میتوانند به تفکرات ما نفوذ کنند.
اثر زایگارنیک مطالب زیادی درباره نحوه عملکرد حافظه بیان میکند. زمانی که اطلاعات درک میشوند، اغلب برای مدتزمان کوتاهی در حافظه حسی ذخیره میشوند. وقتی به اطلاعات توجه میکنیم، آنها به حافظه کوتاهمدت منتقل میشوند. بسیاری از این خاطرات کوتاهمدت، نسبتاً سریع فراموش میشوند. با تمرین فعال، برخی از این اطلاعات به حافظه بلندمدت منتقل میشوند.
زایگارنیک اظهار داشت که شکست و ناکامی در انجام یک کار باعث ایجاد تنش شناختی اساسی میشود. این موضوع به تلاش ذهنی بیشتر و تمرین برای حفظ وظیفه در خط مقدم آگاهی منجر میشود که پس از تکمیل آن، ذهن این تلاشها را رها میکند.
چگونه میتوان بیشترین بهره را از آن برد
درواقع، اثر زایگارنیک میتواند پیامدهایی در زندگی روزانه شما داشته باشد و میتوانید از این پدیده روانشناختی بهنفع خود استفاده کنید. عقل سلیم ممکن است به شما بگوید که تمامکردن یک کار بهترین روش برای رسیدن به اهداف است. در عوض، اثر زایگارنیک نشان میدهد که توقف در طول انجام یک کار، استراتژی مؤثری برای بهبود توانایی شما در بهخاطرآوردن اطلاعات است.
بهرهوری بیشتر از مطالعه
اگر برای امتحان مطالعه میکنید، در جلسات مطالعه خود وقفه بیندازید. بهجای اینکه سعی کنید در شب قبل از آزمون همهچیز را بخوانید، با مطالعه باوقفه، بهاحتمال زیاد بیشتر اطلاعات را تا روز آزمون به خاطر خواهید داشت.
اگر درگیر حفظکردن چیزی مهمی هستید، ممکن است وقفههای لحظهای بهنفع شما باشد. بهجای اینکه اطلاعات را بارها و بارها تکرار کنید، چند بار آن را مرور کنید و سپس استراحت کنید. در این صورت خواهید دید که وقتی روی موارد دیگری متمرکز هستید، ذهنتان به اطلاعاتی که مطالعه میکردهاید بازمیگردد.
غلبه بر اهمالکاری
بیشتر اوقات کارهایمان را در آخرین لحظه تمام میکنیم. اغلب مردم عادت دارند که کارهایشان را باعجلهای دیوانهوار در آخرین لحظه انجام دهند. متأسفانه، این عادت نهتنها میتواند به استرس زیادی منجر شود، بلکه میتواند به عملکرد ضعیف نیز ختم شود.
یکی از راههای غلبه بر تعلل، بهکارگرفتن اثر زایگارنیک است. قدم اول را بردارید. مهم نیست چقدر قدمتان کوچک است. وقتی کار خود را آغاز کنید اما به پایان نرسانید، مدام به آن فکر میکنید تا دستآخر آن را تمام کنید. ممکن است تمام کار را یکباره انجام ندهید، اما هر قدم کوچکی که برمیدارید شما را به هدف نهایی نزدیکتر میکند.
این دیدگاه نهتنها میتواند به انگیزه شما برای اتمام کار کمک کند، بلکه میتواند به احساس کمال منجر شود. هنگامیکه سرانجام کار را به پایان میرسانید قادر خواهید بود در جای دیگر انرژیهای ذهنی خود را به کار بگیرید.
ایجاد علاقه و توجه
تبلیغکنندگان و بازاریابان نیز از اثر زایگارنیک برای ترغیب مصرفکنندگان به خرید محصولات استفاده میکنند؛ بهعنوان مثال فیلمسازان، تریلرهای فیلم را بهگونهای طراحی میکنند که جزئیات مهم کنار هم گذاشته شوند. آنها توجه بینندگان را جلب و حس کنجکاوی آنها را تحریک میکنند. برای بهدستآوردن تمام جزئیات فیلم، مردم باید زمانی که فیلم برای پخش خانگی منتشر شد آن را بخرند.
برنامههای تلویزیونی نیز از این استراتژی استفاده میکنند. قسمتها اغلب در یکلحظه پرالتهاب به پایان میرسند و سرنوشت شخصیتها یا نتیجه را حلنشده باقی میگذارند. برای برطرفکردن کنجکاوی ناشی از چنین پایانهای هیجانآوری، بینندگان ناگزیر هستند اتفاقات را به یاد داشته باشند تا در قسمت بعد بفهمند که چه اتفاقی میافتد.
ارتقای سلامت ذهنی
همانطور که تصور میکنید، اثر زایگارنیک لزوماً همیشه مفید نیست. زمانی که شما در انجام کارهایتان شکست میخورید، ذهن شما را غوطهور میکند، به افکار شما حمله و استرس ایجاد میکند. این افکار تهاجمی میتواند به احساس اضطراب و اختلالات خواب راحت منجر شود.
این اثر همچنین میتواند در غلبه بر چنین دشواریهایی نقش مهمی داشته باشد. افکار تکراری میتوانند افراد را به اتمام کارهایی که آغاز کردهاند، تشویق کنند. انجام این کارها میتواند به احساس موفقیت، عزت نفس و اعتماد به نفس منجر شود.
سخن آخر
اثر زایگارنیک به شکل یک مشاهده ساده از نحوه برخورد پیشخدمتان رستوران با سفارشهای مشتری آغاز شد. تحقیقات بعدی از این ایده حمایت میکند که حداقل در برخی موارد، ما به یادآوری بهتر کارهای ناتمام نسبت به کارهای تکمیلشده تمایل داریم. درحالیکه عوامل زیادی وجود دارد که میتواند در بروز اثر و قدرت آن تأثیر بگذارد. شما میتوانید از دانش به روشهای متعددی استفاده کنید. هنگامیکه روی یک پروژه کار میکنید، با استراحت بین کار، قادر خواهید بود جزئیات مهم را بهتر به خاطر بسپارید.
آیا تاکنون در انجام کارها و پروژههای خود تعلل ایجاد کردهاید؟ آیا میتوان بااستفاده از روشهای ذکر شده بهرهوری ذهنی خود را افزایش داد؟ لطفاً نظرات خود را با کاربران ایران مدیر به اشتراک بگذارید.
منبع: